Ноҳияи Ашт дар қисмати шимолии Тоҷикистон воқеъ гардида, дар қаламрави он осори зиёди бостоншиносӣ ёфт шудаанд, ки аз зиндагии аҳолии қадимии деҳоти доманакуҳҳои Қурама шаҳодат медиҳанд. Масалан, дар ин ҷо маҷмааи сангнигораҳои Ашт ҷойгир аст, ки таърихи он ба асрҳои III-II то милод, VI-VIII милодӣ рост меояд. Ин нигораҳо дар сангҳои рӯи сари гӯрҳо ва мавзеъҳои иқомат нишондиҳандаи расму ойинҳо ва анъанаҳои фарҳангии қадим буда, эҳтимолан бо сакоиҳои шимоли Сирдарё вобастагӣ доранд.
Ҳамчунин, ёдгории «Меҳроби Ашт», ки ҳоло дар Осорхонаи миллии бостоншиносии Тоҷикистон ҳифз мегардад, ба асри Х тааллуқ дорад. Ин меҳроби гилии наққошишуда намунаи равшани анъанаҳои меъморию ҳунарӣ ба шумор меравад.
Ашт зодгоҳи шоирони классики тоҷик Одинамуҳаммади Маъдани Пунғазӣ, Муҳаммадшокири Ғарибии Аштӣ, адиби барҷаста Абдулло Қаҳҳор, ҳунарманд, сухандони нотакрор Муҳаммадҷон Воҳидов, балерини машҳури ҷаҳон Фаррух Рӯзиматов, Қаҳрамони Иттиҳоди Шуравӣ Туйчӣ Эрйигитов, дорандаи се ордени Шараф Эгамбердӣ Хоҷамбердиев, Қаҳрамонони меҳнат Худойқул Назаров, Тоҷиддин Имомалиев, Ҷӯрабой Мӯъминов, Малик Холдоров ва Имомназар Хӯҷаназаров, нахустин Прокурори генералӣ Нурулло Ҳувайдуллоев, арбоби сиёсӣ Иброҳим Усмонов, Лауреати мукофоти давлатии ИҶШС Раҳимҷон Нурматов, узви вобастаи АИ Тоҷикистон Э. Муҳаммадиев, Лауреати мукофоти ба номи Сино Ф. Зикриёев, вазир Ҳамро Тоҳирова ва даҳҳо дигарон мебошанд, ки дар ҳаёти адабию фарҳангӣ нақши муассире гузоштаанд. Ҳоло аз ноҳия 32 доктор, профессор, 160 нафар номзадҳои илм, 110 нафар эҷодкорҳо дар соҳаҳои гуногуни илму фарҳанг фаъолият мекунанд. Ин ноҳия теъдоди зиёди кормандони ҳуқуқ ва тибро барои кишвар додааст.
Дар ноҳияи Ашт ҳаёти фарҳангии муосир рушд ёфта, муассисаҳои таълимӣ ва фарҳангӣ дар нигоҳдорӣ ва рушди арзишҳои миллӣ нақши муҳим мебозанд. Дар мактабҳои ноҳияи Ашт таълим ҳам ба забони тоҷикӣ ва ҳам ба забони узбекӣ ба роҳ монда шудааст. Рушди инфрасохтори маориф аз ҷумлаи сохтмони мактабҳои нав, кӯдакистонҳо ва дигар муассисаҳои таълимӣ – қисми барномаҳои муосири навсозӣ ба ҳисоб меравад. Ин тадбирҳо ба ҳифз ва интиқоли донишҳои фарҳангии маҳаллӣ ва арзишҳои миллии тоҷикон мусоидат мекунанд.
Дар солҳои охир дар Ашт як қатор иншооти нави фарҳангиву иҷтимоӣ бунёд ёфтаанд. Аз ҷумла, маҷмааи фарҳангию фароғатии «30-солагии Истиқлолият» дар шаҳраки Шайдон сохта шудааст, ки дар баробари марказҳои хизматрасонӣ, устохонаҳои ҳунармандӣ, оҳангархона ва коргоҳи дӯзандагӣ барои дӯхти либоси мактабӣ ва дигар намуди либосҳо ба роҳ монда шудаанд. Ин маҷмаа на танҳо маркази фарҳангӣ, балки барои сокинон, махсусан барои занон ҷойҳои нави корӣ фароҳам месозад. Дар ноҳия ҳамчунин устохонаҳо ва корхонаҳои нави истеҳсоливу нассоҷӣ таъсис ёфтаанд, ки дар баробари иҷрои вазифаҳои иқтисодӣ тарзи зиндагии анъанавиро тарѓиб мекунанд.
Кишоварзӣ ҷузъи ҷудонашавандаи ҳаёти сокинони ноҳия ба ҳисоб меравад. Ашт бо боғҳои худ, махсусан бо зардолузорҳо ва токзорҳояш, машҳур аст. Ҷамъоварӣ ва коркарди маҳсулот, инчунин ҷашнҳое, ки бо ин равандҳо вобастаанд, то ҳол равиши зиндагии маҳаллиро муайян мекунанд. Дар деҳаҳои ноҳия маҳсули намоишҳои ҳунарҳои мардумӣ баргузор мегарданд, ки дар онҳо ҳунарҳои дастӣ, меваҳои хушк ва дигар маҳсулот пешкаш мешаванд. Гарчанде ки мусиқӣ, рақсу таомҳои анъанавии маҳаллӣ дар манбаъҳои интернетӣ камтар ҳуҷҷатгузорӣ шудаанд, онҳо то ҳол қисми ҷудонашавандаи идҳои мардумӣ, маросимҳои динӣ ва ҳаёти рӯзмарраи сокинон боқӣ мондаанд.
Дар солҳои охир ноҳияи Ашт дар самти рушди инфрасохтори иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва саноатӣ сармояҳои назаррасро ҷалб кардааст. Танҳо дар се соли охир (то соли 2024) дар ҳудуди ноҳия тақрибан 850 иншоот сохта ба истифода дода шудааст, ки ҳаҷми умумии сармоягузорӣ беш аз 160 миллион сомониро ташкил медиҳад. Ифтитоҳи корхонаҳои нави саноатӣ боиси пайдоиши ҷойҳои нави корӣ гардид, аз ҷумла иқтидори корхонаҳои нассоҷӣ васеъ шуда, соҳаҳои хизматрасонӣ ва савдо рушд ёфтаанд. Рушди муассисаҳои иҷтимоӣ, ба монанди беморхонаҳо, мактабҳо ва шабакаҳои обтаъминкунӣ низ ба беҳтар шудани шароити зиндагӣ ва рушди ҳаёти фарҳангӣ мусоидат карда, раванди муҳоҷирати аҳолиро коҳиш медиҳад.
Бо беҳтар шудани инфрасохтор ва рушди корхонаҳои нав тарзи зиндагии мардум дигар мешавад. Ҷойҳои нави корӣ, биноҳои муосир, расонаҳои ахбори умум ба либос, забон ва шаклҳои фароғати сокинон таъсир мерасонанд. Ин тағйирот метавонад нишонаи рушди фарҳангӣ бошад, аммо баъзан боиси кам шудани таваҷҷуҳи ҷавонон ба ҳунарҳои суннатӣ ва мусиқии мардумӣ мегардад.
Мероси фарҳангии ноҳия ниёз ба ҳифз ва дастгирии ҷиддӣ дорад. Ёдгориҳои фарҳангӣ мисли маҷмааи петроглифҳои Ашт ва «Меҳроб аз Ашт», бояд таҳти муҳофизати давлат қарор гиранд ва бештар тарғиб шаванд, зеро дурдастии ҷойгиршавии онҳо ва набудани маблағгузории кофӣ хатари фаромӯшшавӣ ва харобшавиро ба вуҷуд меорад.
Зебоиҳои табиӣ, ёдгориҳои таърихӣ, нақшҳо дар сангҳо петроглифҳо, ҳунарҳои мардумӣ ва кишоварзии анъанавӣ метавонанд сайёҳонро ҷалб намоянд. Ба ин хотир, сармоягузории бештар ба роҳҳо, меҳмонхонаҳо, инфрасохтори сайёҳӣ ва тарғиби минтақа зарур аст.
Ташкили устохонаҳо, ба ҷавонон омӯзонидани ҳунарҳои миллӣ ва ҳавасмандгардонии шаклҳои анъанавии санъат, аз қабили кандакорӣ, нассоҷӣ, гулдӯзӣ ва кулолгарӣ ба ҳифзи мероси фарҳангӣ мусоидат мекунад. Маҷмааи фарҳангию фароғатии Шайдон намунаи хубест ва чунин ташаббусҳоро бояд васеъ дастгирӣ намуд.
Ҷорӣ намудани курсҳои таърихи маҳаллӣ, фолклор ва мусиқии мардумӣ, таълим бо забонҳои ақаллиятҳо ва ҳуҷҷатгузории мероси шифоҳӣ қадамҳои муҳими таҳкими ҳувияти фарҳангӣ ба шумор мераванд. Беҳтар кардани шароити иқтисодию иҷтимоӣ ва таъсиси механизмҳои иштироки фарҳангӣ барои муҳоҷирон, мисли ташкил намудани ҷамъиятҳои тоҷикон дар хориҷ ва ҷашнҳои мавсимӣ ба коҳиши аз даст рафтани анъанаҳо мусоидат мекунад.
Радио, телевизион ва шабакаҳои иҷтимоии маҳаллӣ метавонанд воситаҳои муҳими тарғиби фарҳанг гарданд: пахши баргузории ҷашнҳои мардумӣ, сабти мусиқӣ, нашри мавод дар бораи ҳунарҳо ва ҷалби ҷавонон ба лоиҳаҳои рақамӣ метавонад фарҳангро рушд диҳад ва дастрас созад.
Ашт дар айни замон дар чорроҳаи таърих ва фарҳанг қарор дорад, гузаштаи фарҳангӣ ва гуногунмиллатӣ заминаи мустаҳками рушди ояндаро фароҳам меоранд. Анъанаҳои кишоварзӣ, ҷомеаи бисёрзабона ва мероси археологӣ имкониятҳои васеъро барои пешрафти фарҳангӣ муҳайё месозанд.
Рушди фарҳангии Ашт танҳо ҳифзи гузашта нест, балки эҷоди шароите мебошад, ки дар он фарҳанг тавонад ба зиндагии ҳаррӯзаи мардум, дар таълим, меҳнат, ҷашнҳо ва худшиносӣ хизмат кунад. Бо дастгирии мақомоти маҳаллӣ, ҷомеаи шаҳрвандӣ ва шарикони байналмилалӣ, Ашт метавонад ҳувияти фарҳангии худро таҳким бахшад, ҳамбастагии иҷтимоиро мустаҳкам намояд ва фарҳангро ба манбаи рушди устувор табдил диҳад.
Шамсуддин АБДУЛЛОЕВ,
мудири шуъбаи фарҳанг
ва санъатшиносӣ