Дили пок, нияти нек, такя ба фазли ҷаҳонофарин, эътиқод ба хиради мардум, тааммул бар ҳикмату омўзаҳои таърих аз оғози кишвардории Эмомалӣ Раҳмон дар сиришти маънавӣ ва иродати сиёсии ў мазҳари тамоми корсозиҳо буд, ки бо вуҷуди сахтиву мушкилоти хорошикан дар зиндагӣ ва сарнавишти миллат, давра ба давра ба сўи эҳёву камолот роҳ мекушод.
Иҷлосияи ХVI Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (даъвати дувоздаҳум) аз 16 ноябр то 2 декабри соли 1992 дар Қасри Арбоби шаҳри Хуҷанди бостонӣ баргузор гардид. Дар кори Иҷлосия беш аз 190 нафар вакил иштирок намуд ва дар он дар маҷмўъ 74 санади ҳуқуқӣ, аз ҷумла 15 қонун, 52 қарор, 6 фармон ва як изҳорот қабул гардид. Аз ҷумла, Иҷлосия қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистонро «Дар бораи Парчами давлатии Тоҷикистон», «Дар хусуси тасдиқи Низомномаи давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи даровардани тағйироту иловаҳо ба Конститутсия (Қонуни асосӣ)» қабул кард, ки тибқи ин аснод ваколатҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба дўши Раёсати Шўрои Олӣ, Раиси Шўрои Олӣ ва Шўрои Вазирон вогузошта шуд ва Раиси Шўрои Олии Тоҷикистон Сардори давлат эълон гардид. Ҳамзамон, Иҷлосия Сарвари давлат – Раиси Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Раёсати Шўрои Олӣ, Шўрои Вазиронро интихоб ва самтҳои тараққиёту пешрафти ҷомеаи демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявиро муайян намуд.
Мардуми Тоҷикистон дар Раёсати олии кишвар шахсияти ормониеро дидан мехостанд, ки аз қалби мардум бархоста, шебу фарозҳои зиндагӣ, талху ширинӣ, дарду мушкилот ва орзуву омоли ўро донад, розу ниёзҳои кунуниву таърихии миллатро дар мағзи ҷони худ парваридаву эҳсос карда бошад, бо садоқати фарзандӣ халқу Ватанро ҳимоят ва ба зиндагии шоистаи озодвор ҳидоят намояд. Вакилон бо такя ба ин ҳусни нияти мардуми азияткашида ҷавонмардеро ба сарварии миллат баргузиданд, ки бо ҷасорату тавонмандӣ, фазилати давлатдорӣ ва мардумсолорӣ, бо фаросату заковати фитрӣ, бо муҳаббати сўзон ба хиттаи аҷдодӣ дармон бахшидан ба захмҳои носури миллатро ба дўш гирифт.
Аввалин сухани Эмомалӣ Раҳмон дар мақоми Раиси Шўрои Олӣ ва Сарвари давлати Тоҷикистон – «Ман ба Шумо сулҳ меоварам… Мо ҳама бояд ёру бародар бошем» паёме рўшан аз хираду ормонҳои халқ буд, ки дар фитрат ва дилу нияти поки фарзанди арҷманди баргузидааш таҷассум ёфта буд.
Дар ин ибороти софу сода, ки дар фазои ғуборолуди яъсу ноумедиҳо бо ихлосу муҳаббат, бо имону эътиқод садо дод, як ҷаҳон маънӣ ва калиди кушоиши ҳама уқдаву мушкилот нуҳуфта буд. Ин нидои Сарвари навқирони тоҷикон на танҳо паёми оштиву созиш миёни бародарони ҳамтан ва ҳамимон, балки занги бедорӣ, фасли бозгашт ба асолати зиндагӣ, фасли эҳёи иқтидори рўҳоние буд, ки миллати тоҷикро дар дарозои ҳазорсолаҳо зиндаву поянда медошт. Гардиши айём, ки доваре холис ва мунсифу одил аст, собит намуд, ки фарҳанги сулҳ дар ниҳоди маънавӣ, ҷаҳоншиносӣ ва иродати ахлоқиву инсонии Эмомалӣ Раҳмон асли зиндагисозе аст, ки дар рисолат ва сиёсати давлатдории худ мувозинату оромишро дар вуҷуди ҳар инсон, дар ҳастии ҷамъият ва дар муносиботу муомилот бо қавму миллатҳои дигар меҳвари ҳама пирўзиҳо ва пиндорҳои нек ба шумор меоварад.
Дили пок, нияти нек, такя ба фазли ҷаҳонофарин, эътиқод ба хиради мардум, тааммул бар ҳикмату омўзаҳои таърих аз оғози кишвардории Эмомалӣ Раҳмон дар сиришти маънавӣ ва иродати сиёсии ў мазҳари тамоми корсозиҳо буд, ки бо вуҷуди сахтиву мушкилоти хорошикан дар зиндагӣ ва сарнавишти миллат, давра ба давра ба сўи эҳёву камолот роҳ мекушод.
Нуфузи тафаккури саҳеҳи созанда ва иродаи қавии Эмомалӣ Раҳмон дар роҳандозии иродати мардум дар ҳамаи самтҳои ҳаёти сиёсӣ, иҷтимоӣ ва маънавии мамлакат: бунёди ниҳодҳои давлатӣ бо гузиниши афроди муносиб, бозсозии занҷири гусастаи умури иқтисодии кишвар, бозгашти фирориён, музокироти сулҳу салоҳ хеле барҷаста ба зуҳур омад. Ин нуфуз дорои таъсири амиқе буд, ки воқеият ва раванди ҳаводиси кишварро ба як марказ ҷамъ оварда, заминаҳои ислоҳоту таҷаддуд ва такомули дохилии низоми давлатдорӣ ва умури идориро фароҳам сохт. Дар миёни ин ибтикорот, ки пайваста ва бо тавозун ба ҳамдигар сурат мебастанд, ислоҳоти конститутсионӣ ба ҳукми расмияти сиёсӣ пайдо кардани низоми давлатдорӣ дар дохил ва хориҷи кишвар мақоми хос касб намуд.
Аввал аз ҳама ба раванди таҷдид ва такмили ҳокимияти давлатӣ ҳамчун зинаи муқаррароти конститутсионии мақомоти давлатӣ оғоз ниҳода шуд, ки дар заминаи танзими фаъолияти мақомоти қонунгузорӣ ва тасмимгириҳои қатъӣ дар ислоҳоти конститутсионӣ ба вуқўъ пайваст. Аз ин дидгоҳ, Шўрои Олии Тоҷикистон ба ҳайси мақоми олии идоракунӣ пазируфта шуда, ваколатҳои роҳбарии давлатро ба Раиси Шўрои Олии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон вогузор намуд.
Аввалин армуғоне, ки Эмомалӣ Раҳмон дар мақоми Роҳбари давлат ба мардуми тоҷик овард, паёми сулҳ буд. Ва аввалин иқдоми сулҳофаринӣ бо бахшоиши гуноҳ, бо бахшоиши гуноҳи онҳое оғоз ёфт, ки дар муқобили ҳамдигар сангар гирифта буданд. Сулҳ ва афви гуноҳ фоли неке аз қадами мубораки роҳбари навхостаи тоҷикон буд, ки бо шоистагӣ ба саҳнаи бузурги сиёсат ворид шуд. Бо ҳадафи фурў нишондани оташи ҷанги шаҳрвандӣ, густариши сулҳу салоҳ ва ҳусни тафоҳум дар миёни қишру табақаҳои мухталиф, ташкилотҳои ҷамъиятӣ ва ҳизбҳои сиёсӣ, фаъолияти муназзами мақомоти давлатӣ Раиси Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон қароре ба тасвиб расонид, ки мутобиқи он ашхосе, ки аз 27 март то 25 ноябри соли 1992 дар манотиқи даргириҳои мусаллаҳона амалҳои ғайриқонунӣ содир намудаанд, аз ҷавобгарии ҷиноятӣ, интизомӣ ва маъмурӣ озод карда шуданд.
Армуғони сулҳ, гузашту бахшоиш, иқтизо ва даъвати ҷомеаи тоҷикон ба ваҳдату ҳамдилӣ ва ширкату ҳамдастӣ дар таъсис ва идораи ҳокимияти давлатӣ ба хотири якпорчагиву тамомияти арзии Тоҷикистон ва наҷоти миллат, ки Сарвари давлат самимона изҳор дошт, фарзандони ғаюру баномуси Ватанро ба ҳам овард, иродати неки мардумро дар пайравӣ аз сарвари худ ба иттиҳоди нерўманде табдил дод. Сафарҳои Эмомалӣ Раҳмон ба нуқтаҳои доғ ва бошишгоҳи гурезагон ва мулоқотҳои ў бо мардуми мазлум худ ҳамосаест муассиру ибратомўз дар таърихи давлатдории навин.
Дар муроҷиатномаҳои худ Сарвари давлат баробари зарурати таъсиси Артиши Миллӣ ва баргардонидани гурезаҳо бо таҳлилу нигариши жарф ба вазъи сиёсии кишвар ва натиҷабардориҳои мантиқӣ ҳалли фаврии чаҳор вазифаро дар таҷаддуди ниҳодҳои давлатӣ муқаддам донист ва дар иҷрои онҳо муваффақ гардид: дар тамоми гўшаву канори ҷумҳурӣ барқарор намудани ҳокимият, мақомоти идоракунӣ ва таъмини фаъолияти муназзами онҳо; истиқрори сохтори мақомоти амалкунандаи муҳофизати ҳуқуқ дар маҳалҳо ва фароҳам овардани шароити мусоид барои ин мақомот дар иҷрои вазифаҳои худ; таҳкими дифои сарҳади давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва таъмини роҳ ёфтани Тоҷикистон ба ҷомеаи ҷаҳонӣ ва дар ин замина мусоидат дар эътирофи мақоми кишвар ба унвони узви комилҳуқуқи анҷумани давлатҳои олам. Эмомалӣ Раҳмон дар муроҷиатномаи худ афзуда буд: “мо вазифадорем, ки аввал амнияти давлатамонро таъмин намоем, артишро созмон дода, кумитаи амнияти миллӣ ва дигар сохторҳои ҳифзи ҳуқуқро мустаҳкам намоем, зеро давлате, ки худашро муҳофизат ва ҳаққу ҳуқуқи шаҳрвандонашро таъмин карда наметавонад, дар пешорўи таърих аслан арзише надорад”.
Бо такя ба ин дастуроти барномавӣ дар таъмини устувории амнияти миллӣ Раёсати Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳалли масъалаҳои халъи силоҳ дар миёни гурўҳҳои силоҳбадаст, таҳкиму тавсеаи фаъолияти воҳидҳои сохтории Вазорати корҳои дохилӣ ва Кумитаи амнияти миллӣ, муҳофизати марзҳои ҷумҳурӣ, беҳсозии вазъи иқтисодии мамлакатро дар меҳвари дурнамои амали худ қарор дод ва дар робита ба ин масоил дар сатҳи Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон қарорҳои дахлдор қабул намуд. Татбиқи ин барнома, ки саранҷоми он таъмини сулҳу салоҳ ва фазои оштӣ дар миёни нерўҳои даргир буд, воқеъан пиёда шудани ормонҳои Сарвари ҷавони мамлакат буданд ва дар сурати қарорҳои Ҳукумат ва қонунҳои қабулкардаи Шўрои Олӣ расмият ёфта, батадриҷ назми зиндагии иҷтимоӣ ва назми давлатдориро ба ҳолати табиӣ ва мўътадил бозовард ва бо парваридани эҳсоси амният, бовару эътимод дар зеҳни ҷомеа мардумро ба фаъолиятҳои созанда ҳидоят намуд.
Пойдории Истиқлолият, ҳифзи якпорчагии давлат, ба эътидол овардани вазъи сиёсиву иҷтимоӣ, фурўнишонии муноқишаҳои мусаллаҳона ва қонуншиканиву бедодгариҳо таъсиси Артиши Миллиро тақозо дошт. Таҳкурсии Қувваҳои Мусаллаҳи Тоҷикистон моҳи феврали соли 1993 амалан дар ҷои холӣ, дар шароите, ки пойгоҳи моддиву техникаи лозим муҳайё набуд, бунёд ниҳода шуд. Бо вуҷуди вазъияти ниҳоят мураккаби иқтисодӣ Раёсати Олии ҷумҳурӣ имкон ва тавон ёфт, ки дар муддати кўтоҳ Артиши Миллиро бо силоҳ, техникаи ҳарбӣ ва дигар лавозимот таъмин намояд. Аз сўи дигар, ҳарчанд нерўҳои сулҳхоҳи кишварҳои ҳамсоя бо хоҳиши Тоҷикистон барои ҳифзи сарҳад ворид гардида буданд, Эмомалӣ Раҳмон бо дурнигарӣ ва ояндабинӣ, бо вуҷуди вазъи мураккаби иқтисодии кишвар ба таъсиси артиш ва нерўҳои сарҳадбонии миллӣ тасмим гирифт.
Дар кўтоҳтарин фурсат хомўш кардани оташи ҷанги хонумонсўзи дохилӣ дастоварди таърихии Эмомалӣ Раҳмон буд, ки аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ барҳақ чун таҷрибаи нодири сулҳофаринӣ ва файсалаи мухосимати шаҳрвандӣ арзёбӣ ва эътироф гардид. Дар партави ин ибтикороти Сарвари давлат, Раёсати Шўрои Олӣ ва Шўрои Вазирон як силсила қарору фармонҳо интишор доданд. Афви умумӣ, халъи силоҳ, мубориза ба муқобили ҷинояткорӣ, тавсеаи муносибатҳои ҷумҳурӣ бо кишварҳои хориҷӣ ва созмонҳои байналмилалӣ аз ҷумлаи масъалаҳое буданд, ки дар татбиқи сиёсати давлатии Эмомалӣ Раҳмон нақши муҳим гузошта, дар пайвастагӣ бо истиқрори мақомоти идории маҳаллӣ, танзими фаъолияти вазоратҳо ва идораву кумитаҳои давлатии ҷумҳурӣ мардумро бовар бахшид, ки ҳукумати нерўманду устувор ташаккул ёфтааст, ки қодир аст амнияти ҷомеаро дар тамоми қаламрави мамлакат таъмин намояд.
Иҷлосияи ХVI Шўрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, барҳақ, сароғози ин таҳаввули бунёдӣ дар зиндагии иҷтимоӣ ва низоми идории мамлакат буд, ки бо ҳидоят ва корномаҳои Сарвари навқирони кишвар бар асоси тарҷеҳи манфиатҳои миллии мардум барои пешрафти Тоҷикистон ва пайвастани он ба шоҳроҳи тамаддун ва низоми иқтисодии ҷаҳон роҳро ҳамвор намуд.
Шариф КОМИЛЗОДА,
директори ПИТФИ,
номзади илмҳои
педагогӣ, дотсент